MARSZAŁEK

JÓZEF

PIŁSUDSKI

PIŁSUDSKI JÓZEF, pseud. Wiktor, Mieczysław (1867-1935), polityk, mąż stanu, Marszałek Polski. Urodzony w rodzinie ziemiańskiej na Wileńszczyźnie, w trakcie studiów uniwersyteckich nawiązał kontakty z ros. narodnikami, 1887 aresztowany i zesłany na Syberię. Po odbyciu kary (1892) rozpoczął działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej, zajmując się redakcją i drukiem pisma "Robotnik" (1894-1900), od 1895 r. był czł. Centr. Komitetu Robotn. (CKR), a w praktyce przywódcą partii. Należał do zdolnych organizatorów i publicystów, nie interesowały go kwestie doktrynalne, opowiadał się za łączeniem haseł socjalist. z postulatem niepodległości Polski, traktując wyzwoleńcze ruchy narodów ujarzmionych przez Rosję jako gł. siłę rewol., zdolną zniszczyć carat. Aresztowany 1900 zdołał zbiec do Galicji, gdzie przygotowywał plany niepodl. insurekcji; w trakcie wojny na Dalekim Wschodzie udał się do Tokio (VII 1904), gdzie bezskutecznie starał się nakłonić Japonię do poparcia ewentualnego powstania pol. w zaborze rosyjskim. Po wybuchu rewolucji w Rosji (1905) powstańcze koncepcje Piłsudskiego i jego zwolenników ("starzy") spotkały się z krytyką części działaczy partii ("młodzi"), opowiadających się za walką o obalenie caratu, prowadzoną wspólnie z partiami rosyjskimi. Piłsudski nie został wybrany do nowego CKR (VI 1906), stając jedynie na czele Wydziału Spiskowo-Bojowego, przywiązywał gł. wagę do działalności paramilitarnej, organizacją Bojową PPS. W miarę wygasania rewolucji i naśilających się represji aktywność Organizacji Bojowej zanikła, jednakże Piłsudski (od 1909 czł. CKR PPS-Frakcji Rewol.) nadal inspirując założenie 1908 we Lwowie tajnego Związku Walki Czynnej (z zadaniem bez walki szkolenia oficerów i podoficerów). Piłsudski przypuszczał, iż w razie wojny eur. armia ros. wycofa się terenów na lewym brzegu Wisły, umożliwiając wkroczenie na te ziemie kadrowych oddziałów pol. z Galicji, które wzbudzą patriotyczny entuzjazm mas i staną się zalążkiem ogólnonar. armii. Realizując te plany Piłsudski organizował w Galicji Związki Strzeleckie, 1912 doprowadził do utworzenia Polskiego Skarbu Narodowego. W chwili rozpoczęcia I wojny świat. (VIII 1914) Tymczasowa Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, mianowała Piłsudskiego Komendantem Gł. wszystkich pol. sił wojskowych. Po ukonstytuowaniu się w Warszawie Rządu Nar., deklarując podporządkowanie się jego władzy, co miało na celu podniesienie autorytetu formacji strzeleckich, które 6.VIII wkroczyły na ziemie Królestwa Pol. z zamiarem wywołania powstania antyrosyjskiego. Akcja ta nie udała się

Wymarsz strzelców, na czele Józef Piłsudski i szef sztabu Kazimierz Sosnkowski.

Niepowodzenie planów powstańczych uzależniło Piłsudskiego od Naczelnego Komitetu Narodowego, który objął polit. zwierzchnictwo nad Legionami Polskimi. Piłsudski został dow. 1 pułku (1915 dow. I Brygady), odnosząc kilka efektownych zwycięstw na froncie rosyjskim. Jednocześnie powołał (VIII 1914) tajną Polską Organizację Wojskową (dla prowadzenia wywiadu i dywersji na tyłach armii ros.). Żołnierze obu formacji (grupa legionowo-peowiacka) stali się zalążkiem powstającego w okresie I wojny świat. obozu polit. (piłsudczycy), traktującego Piłsudskiego jako wodza, którego decyzje nie podlegają dyskusji.

W VII 1916 Piłsudski odszedł z Legionów, stopniowo porzucając koncepcję wiązania losów sprawy pol. ze zwycięstwem państw centralnych. Ostateczne zerwanie z tą polityką nastąpiło VII 1917 ("kryzys przysięgowy"), kiedy doszło do aresztowania Piłsudskiego przez Niemców, a POW przeszła do działań antyniemieckich. Wydarzenia te umocniły autorytet Piłsudskiego, który stał się w oczach społeczeństwa symbolem konsekwentnych starań niepodl., skierowanych przeciwko wszystkim zaborcom.

Powitanie Józefa Piłsudskiego na dworcu kolejowym w Warszawie 10 listopada 1918 po powrocie z internowania, obok po lewej L. Piskor, po prawej J. Głuchowski

Dzięki tej reputacji Piłsudski po uwolnieniu z Magdeburga przejął władzę z rąk Rady Regencyjnej (14 XI 1918), 22 XI 1918 zaś objął stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa, sprawując jednocześnie nacz. dowództwo sił zbrojnych. W pierwszych miesiącach niepodległości dążył do zjednoczenia wszystkich sił i powołania rządu koalicyjnego, sam zaś akcentował swą ponadpartyjność i nie stworzył własnej organizacji.

Po wyborach parlamentarnych Sejm Ustawodawczy powierzył Piłsudskiemu dalsze sprawowanie funkcji Naczelnika Państwa (II 1919), ograniczył jednak zakres jego władzy. Pomimo to Piłsudski zachował wpływ na skład kolejnych rządów i jego decyzje stanowiły gł. czynnik w kwestiach polityki zagranicznej. Jego plany przewidywały oderwanie od Rosji zach. ziem byłego imperium i stworzenie tam systemu państw nar., przyjaznych wobec Polski (program federacyjny). Zamierzenia te, przyjęte z rezerwą lub niechęcią przez większość polityków litew., ukr. i białorus., wywołały zdecydowany opór Rosji, co doprowadziło do długotrwałej wojny (wojna polsko-bolszewicka 1919-1921).

Wojna polsko-bolszewicka

Na płaszczyźnie militarnej zakończyła się ona zwycięstwem Polski, natomiast plany polityczne Piłsudskiego okazały się niepowodzeniem (traktat ryski 1921).

Fiasko programu wsch. spowodowało osłabienie pozycji Piłsudskiego, a uchwalona 1921 konstytucja (Konstytucja marcowa) ograniczyła kompetencje głowy państwa do zadań czysto reprezentacyjnych. W tej sytuacji Piłsudski zdecydował się nie wystawiać swej kandydatury w wyborach prezydenckich (1922), 1923 zaś zrzekł się wszelkich funkcji państw. i zamieszkał w Sulejówku. Winą za dziejące się w Polsce nieprawości obciążał ugrupowania nacjonalistyczne prawicy i centrum (blok Chjeno-Piasta), toteż wykorzystując fakt kolejnego objęcia władzy przez tę koalicję (V 1926), dokonał przy pomocy wojska zbrojnego zamachu stanu (przewrót majowy), popartego przez partie lewicowe.